Surroi komenton ish bashkëpunëtorin Haxhiu dhe librin e tij “Lufta ndryshe”

Surroi për Haxhiun: “Pas 17 vjetësh ndjeva barrën e bashkëpërgjegjësisë; mosarritjen e të ndihmuarit për formësimin e një gazetari artikullshkrues, pas kaq shumë vjetësh bashkëpunimi me të.”

Surroi për librin e Haxhiut: A do të ishte historia ndryshe në “Luftën ndryshe” po të ishte ndryshe përbërja e Qeverisë së Kosovës, e kryeministër i saj të mos ishte Hashim Thaçi?

1.
“Nukaka” , tha, në të mos e gjetur personin e kërkuar dhe doli nga redaksia e KOHË-s Ditore në Prishtinë. Disa ia vunë vëmendjen, disa jo. Disa të tjerë kishin nevojë për shpjegim. “Nukaka” do të thotë “nuk qenka”, shpjegoi shqiptimin drenicak të kolegut tonë Baton Haxhiu, Dukagjin Gorani, redaktor i atëhershëm i gazetës.

Pas dhjetë vjetësh, Drenica, Baton Haxhiu dhe Dukagjin Gorani dhe shumë të tjerë do të jenë të përfshirë në një libër, “Lufta ndryshe” (botimi “Kumti”, Tiranë), që përshkruan vitet dramatike të luftës në Kosovë. Drenica si tabloja ku zhvillohet lufta, Dukagjin Gorani në një rol episodik si shok i vjetër i Hashim Thaçit, e Baton Haxhiu si autor i librit, rrëfimtar i ngjarjeve, komentues i njerëzve dhe analist i zhvillimeve gjeopolitike.

Nuk e di kë e kishte kërkuar asokohe në redaksi dhe nuk e di a e kishte gjetur. Megjithatë, një pikëpyetje se çka kërkoi dhe a e ka gjetur më përcolli në të lexuar këtë libër. Siç më përcolli përvoja ime e parë profesionale me autorin. Më solli një tekst që ishte në kulm të aktualitetit. Sapo kishin ngjarë demonstratat më të mëdha të opozitës serbe kundër Milosheviqit, ai ishte ndër të rrallët gazetarë shqiptarë të jenë gjendur në Beograd.

Mora tekstin e tij të gjatë, 4 a 5-faqesh të shtypura makinë, i hyra redaktimit, duke mos parandier se ky mund të kishte qenë njëri prej momenteve që do ta mbaja mend gjatë. Mësova tri gjëra, asnjëra prej tyre në lidhje me demonstratat në Beograd. E para, se kisha nerva bukur të forta, ngase merresha me njërin prej teksteve më të këqija që kisha lexuar. E dyta, se zbulova të pasurit e një durimi mazokist, ngase përpiqesha të redaktoja një tekst të paredaktueshë m. E treta, se duhet të kisha vetëbesim që kufizohet me arrogancë që të sillja një tekst të këtillë e të prisja të botohej. Në numrin e ardhshëm të revistës KOHA në Prishtinë, në mars të vitit 1991 , botova tekstin në formën e nja njëzet rreshtave.

Pas 17 vjetësh ndjeva barrën e bashkëpërgjegjë sisë; mosarritjen e të ndihmuarit për formësimin e një gazetari artikullshkrues, pas kaq shumë vjetësh bashkëpunimi me të.

2.
Metafora e Beogradit do ta përcjellë autorin edhe në këtë libër. Ka qenë aty, në vendin e ngjarjes, dhe kjo ka rëndësi parësore. Në kushte të rrezikshmërisë së lartë, autori do të gjendet në Drenicë, në fillim të luftës, te Jasharajt, para se të bëhej masakra, në Rahovec, para se të binte qyteti, në Reçak, pasi që ishte kryer masakra… Do të jetë, disa herë në takim me komandantët e UÇK-së, duke i qortuar herë pas here për deklaratat e sjelljet e tyre. Në njërin rast, do të shkojë në takim me Shtabin e Përgjithshëm të UÇK-së në orën dhjetë të mëngjesit dhe do ta gjejë të zgjuar nga gjumi vetëm Fatmir Limajn. Do të jetë me diplomatët perëndimorë, ndërsa ata u raportojnë kryeqyteteve të tyre për zhvillimet në Kosovë, me indikatorët e qartë për luftën. Do të jetë i “vrarë” në luftë, i ringjallur në Maqedoni.

Problemi është se si të vihen të gjitha këto përjetime në letër. Si të shënohen këto, nga perspektiva e kronistit, protagonistit apo diçka tjetër?

Një zë duhet ta ketë kërkuar Baton Haxhiu, por “nukaka”.
Në mungesë të rrëfimtarit kemi një aventurë në masë të madhe të çliruar nga respekti për konsistencë, narracion dhe shumë herë për faktet.

Aty ku nuk ekziston përjetimi personal i autorit hyn improvizimi dhe spekulimi. Bob Norman, njëri prej diplomatëve të parë amerikanë që e kanë përcjellë fillin e luftës në Kosovë, të cilin autori e quan “drejtor politik në Ambasadën amerikane”, post krejtësisht joekzistues për cilëndo ambasadë në botë, do të citohet tekstualisht në raportet drejtuar Washingtonit, thuajse janë nxjerrë nga arkiva shtetërore, diku në vitin 2018. Apo, tek Julian Braithwaite, një diplomat britanik që përcolli me guxim tërë eskalimin e luftës që nga Prekazi, do të identifikojë autorin anonim të një raporti në revistën “Jane’s Defence” dhe do të citojë in extenso pjesët e tij si qëndrime të Qeverisë britanike.

Për më tepër, do të harrohet edhe rregulla bazike e atribuimit të mendimeve të të tjerëve. Autori, në analizën e tij shkruan se “në fillim të dhjetorit, zyrtarë të SHBA-së, me një ndërrim të papritur të politikës, bënë të ditur se Milosheviqi nuk duhej të mbetej gjithmonë guri i skajshëm në politikën e SHBA-së në Ballkan”. Ndonëse i paraqitur si mendim personal i autorit, shprehja “guri i skajshëm” nuk i përket kontekstit të gjuhës politike të Drenicës, Kosovës apo në përgjithësi të gjuhës shqipe. I përket shprehjes në anglishte “cornerstone” , që në fjalorin tonë politik rëndom përkthehet si “shtyllë”.

3.
“Lufta ndryshe”, siç titullohet libri, mund të prodhojë edhe një “Histori ndryshe”. Autori i librit shkruan gjerë e gjatë për Konferencën e Rambouilletit, pa marrë pjesë. Duke rikrijuar momentet më dramatike të kësaj konference, kur Hashim Thaçi këmbëngulte në mosnënshkrimin e marrëveshjes, duke rrezikuar kështu humbjen e përkrahjes ekzistenciale amerikane, autori nxjerr një version krejtësisht të ri. Nxjerr dëshmitar James Rubinin, zëdhënësin e sekretares Albright, citon herë pas here “të ketë thënë sekretarja Albright”, madje përshkruan edhe biseda të saj me presidentin Clinton, për të mbërritur te pika ku Hashim Thaçi propozon një rrugë të ndërmjetme kompromisi, me të cilën pas 2 javësh do të jepej nënshkrimi formal.

Është vështirë e pajtueshme kjo ikje kaq e madhe nga e vërteta me rolin e autorit të një libri, por më e madhe është kur autori i këtij libri ka pasur në dorë atëbotë jo vetëm raportet e korrespondentë ve të KOHË-s Ditore nga Rambouillet, por edhe miq personalë brenda Kështjellës, të cilët ishin dëshmitarë edhe më të afërt se Rubini. E, ky i fundit do të japë rrëfimin e vet më ndryshe prej atij të përshkruar nga Haxhiu.

A do të ishte historia ndryshe në “Luftën ndryshe” po të ishte ndryshe përbërja e Qeverisë së Kosovës, e kryeministër i saj të mos ishte Hashim Thaçi?

4.
E kërkova një rrëfim tejet të rëndësishëm në këtë libër. Por, “nukaka”.

Është rrëfimi për takimin e autorit të librit dhe Mahmut Bakallit me shefin e UDB-së, Jovica Stanishiq, në Brezovicë. Sipas fjalëve të deritanishme të Baton Haxhiut, Sigurimi Shtetëror Serb kishte kërkuar takim konfidencial me Bakallin, për t’ua përcjellë një mesazh kërcënues shqiptarëve, se në rast të luftës do të aplikohej strategjia e “tokës së djegur”, e duke ofruar njëkohësisht bisedime për autonomi.

Ky takim, mbresëlënës për opinionin publik shqiptar, ka nxitur jo vetëm ndonjë akuzë të herëpashershme ndaj Haxhiut (me nënpyetjen fundamentale se pse ka kërkuar ndërmjetësimin e Haxhiut UDB-ja serbe), por do të jetë edhe njëra prej pikave në akuzën ndaj Milosheviqit në Tribunalin e Hagës. Si edhe të vetë Stanishiqit, gjykimi i të cilit po afrohet, me frikën brenda Tribunalit se do të vdesë para se të flasë.

5.
Baton Haxhiu përpiqet t’i japë vulë një kohe, vulën personale të të përjetuarit dhe të të menduarit, qoftë vetjak, qoftë ashtu si i ka kuptuar të tjerët, për një periudhë intensive të një shoqërie në krizën e buzëluftës dhe të luftës.

Pas luftës, me një mllef të pandalur, jep arsyen e të shkruarit të librit.

“Duke trajtuar këtë vend dhe këto gjëra, kam vënë re se për disa gjëra duhet të jesh oportunist, luajal, i pafytyrë, i poshtër, injorant dhe bythëlëpirës”.

A është kjo vula e viteve që vijnë.

Veton Surroi
Wikipedia Commons (foto)

Racizëm ndaj Drenicës – Reagon Haxhiu ndaj shkrimit të Surroit

Cili është “Nukaka” e cili “Kaka”: Baton Haxhiu apo Veton Surroi?

Na mashtroi Surroi – Pjesa e dytë nga reagimi i Haxhiut